D
DACTYLOGRAPHIER. Dactylographare. LSP168.
DANGER. In periculo esse / uersari. Res in summo
discrimine uersatur. In uitae discrimine uersari. In pericula incidere
/
incurrere. Pericula alicui impendent / imminent. Pericula in / ad
aliquem
redundant. Pericula adire / subire / suscipere. Periculis se offerre.
Salutem
/ uitam suam in discriminem offerre. Aliquem / aliquid in periculum /
discriminem
adducere / uocare. Alicui periculum creare / conflare. In periculum
capitis
/ in discriminem uitae se inferre. Salus / caput / uita alicuius agitur
/
periclitatur / in descrimine est / uersatur. In ipso periculi
discrimine.
Nullum periculum recusare pro… Periculum facere alicuius rei. Periculum
hostis
facere. Aliquem ex periculo eripere / seruare. Periculis perfungi.
LPB52.
Datif.
I) Formes
A) Première: dea et filia
font deabus et filiabus.
B) Quatrième: acus, arcus, artus, lacus,
quercus, specus, tribus ont le dat. en -ubus.
C) Déclinaisons grecques: Aeneas
dat. Aeneae; cometes dat. cometae;
Daphne
dat. Daphnae.
II) Syntaxe
A) complément indirect: Do uestem
pauperi.
Nec sibi, nec alteri prodest. Virtus praestat diuitis. Hoc accidit
mihi.
Nobis non licet;
B) complément d'adjectifs
i) signifiant
a) rapprochement ou opposition Voir Opposition
b) SEMBLABLE ou DIFFÉRENT Voir
Différence
c) Voir Aptitude, tendance ou conformité
d) Voir Inclination
ii) verbaux en -ndus: Mihi colenda est uirtus;
C) complément de verbes
i) qui le demandent, comme credere, fauere,
ignoscere, imperare (iubere acc.), inuidere, irasci, medere (sanare
acc.), nocere (laedere acc.),
[femina] nubere [uiro] ([uir] ducere [feminam]),
parere, parcere, placere (iuuere acc.),
probari, studere, suadere (monere
acc.), succurrere (subuenire
acc.), temperare: Hoc mihi probatur;
ii) compossés de esse: adesse, deesse,
interesse, praeesse, prodesse, superesse;
iv) complément de beaucoup de verbes composés avec
préposition, male-, satis-, re-: anteponere
(rus urbi),
committere, bellum indicere, bellum inferre, instare, minari (mortem
mihi
minatur), obiicere (aliquid alicui), praeficere, resistere, satisfacere.
v) signifiant
a) DONNER et DIRE (dare, tribuere,
tradere,
praebere, negare, narrare, respondere),
b) ÊTRE UTILE ou NUISIBLE (prodesse,
conducere, expedire, officere, nocere, auxiliari, opitulari, consulere),
c) ÊTRE SUPÉRIEUR À (antecellere,
praestare = l'emporter sur),
d) ARRIVER (euenire, accidere, contingere).
e) IL PLAÎT (libet), IL EST
PERMIS (licet):
vi) Voir Mouvement.
vii) Voir Intérêt.
viii) Destination, propos ou effet (avec esse,
dare, uertere, tribuere: double datif). Ces datifs ne sont
jamais qualifiés par un épithète, sauf de
quantité: Magno dedecori esse alicui. Hoc erit
tibi dolori. Esse alicui odio. Hoc mihi crimini uertunt. Venire auxilio
alicui. Illud est argumento. Auxilio / causae / exemplo / exitio /
indicio / laudi / oneri, praesidio / saluti / signo / subsidio / usui
esse. Receptui canere.- …iam profecto te
intelleges inopia criminum summam laudem Sex. Roscio uitio et culpae
dedisse. Amer.48.
ix) avec esse: dat. de possession: Est mihi
liber. Sunt nobis mitia poma. Est mihi nomen Petrus / Petro.
D) Avec interjection: Hei mihi! Vae uictis!
E) Voir Verbes.
III) Style: Domi cenantibus nobis otium loquendi erit.
GL5; 82; 109; GL105; LPC214; LSP56 DE. (Noms propres)
I) DE nobiliaire: a: Antonius a Sancto Exuperio;
II) Nom de ville ou pays: adjectif en -ensis: Martinus
Turonensis. LSP303. DÉ À COUDRE. Operculum digitale 89(4)L276.
DEALER. mercatores rerum narcoticarum 88(1)L66.- cocaini negotiator fraudulentum.90(3)L205.
DÉCHETS NUCLÉAIRES. Tramen
ferriuiarium, quo reliquiae nucleares ex ora Galliae occidentalis in
Germaniam uehebantur, maximas reclamationes excitauit. NL010330.
DECIBEL. Rei scientes affirmant eorum clamorem
aliquando tonitrus sonum paulo superare, qui est septuaginta decimarum
Bellianarum. 96(1)L77.
DÉCOUVRIR. ~ les intentions de qqn reperio;
~ par hasard inuenio; ~ par les faits,
apprendre cognosco. LPC215.
DÉDUIRE, INDUIRE. Adduci aliqua re ad
aliquid / ut… LPC49.
DÉFENDU, ÊTRE. Permultam poenam
lues! Primo prohibetur hic tentorium tendere, secundo uetitum est poma
decerpere, tertio est stricte uetitum hic balneare.
Défense. Voir Ordre, demande et
défense.
DÉLAISSER, MANQUER À. Deesse
officio. Deesse muneri. Deesse rei publicae. Deesse sibi. Occasioni
deesse. LPB48.
DÉLIBÉRER. Consilium habere de aliqua re
(ensemble, à plusieurs). Consultare / deliberare de aliqua
re (seul). Consilis arcanis interesse. Secum / cum animo
reputare aliquid. Considerare in / cum animo / secum aliquid. Agitare
(in) mente / animo aliquid. Aliquid cadit in deliberationem. Re
diligenter considerata / perpensa. Omnibus rebus circumspectis. Inita
subductaque ratione. ¶Nullo consilio / nulla ratione / temere.
LPB85.
Demande. Voir Ordre, demande et défense.
DEMANDER.¶Exiger: Poscitur a me pecunia.
GL103. Caesar postulauit ne Germani Rhenum transirent
neue ex suis finibus excederent. K30. ¶Demander d'un
supérieur: petere ab /ex. ¶Demander
sans cesse: Etiam rogitas, celeste homo...
LSP362. ¶Importuner: flagitare.
¶Poser une question: hoc facto ex me ipso
quaerere incipio, num Caesar isto homine dignus
sit! AGl12:4,3.-Interrogatus sententiam.
GL103. Rogare aliquid aliquem. ¶Prier: Orare aliquem sententiam. Toties me rogauit ut librum ei
dederim. K4.- Precor. ¶Voir
Ordre, demande et défense. ¶Voir Accusatif II B iii
b).
DÉMOCRATIE. ingens turba alumnorum
scholarum et opificum dissensionem et repugnantiam pacifice
reclamitando commonstrarunt, plus libertatis et imperii populari seu
democratiae postulantes. 89(3)L180.
Démonstratifs
I) de lieu et temps:
hic
|
iste
|
ille
|
rapproche de la 1ère personne: Haec
urbs.
His in locis |
rapproche de la 2e personne:Multae istarum
arborum |
rapproche de la 3e personne:
In illis locis |
rapproche: Hoc anno |
|
éloigne: Illo tempore |
Hic (mon client) (1) |
Iste (ton client) (2) |
|
|
péioratif: Iste, isti |
emphatique: Ille Caesar |
Nam cum (1) hic Sex. Roscius
esset Ameriae, T. autem (2) iste Roscius Romae.
Amer.18.
II) de rappel: is
A) sert à rappeler la personne ou la chose dont il vient
d'être question: Heluetii reliquos Gallos
uirtute praecedunt. Eorum una pars...;
B) antécédent de qui, avec
le verbe de la relative
i) à l'indicatif:
a) pronom: "celui": Is qui bene amat bene
castigat;
b) adjectif:
1) "le": Ii consules qui
creati
sunt;
2) "un": Eo anno, qui tam
funestus fuit.
ii) au subjonctif: pronom: "tel", "homme à": Is est qui uerum loquatur;
C) et is, isque, is quidem, idque, atque id
en apposition: augmentatif ou limitatif: Cum una
legione,
eaque uacillante. Studiis deditus, idque a puero.
III) d'insistance: ipse, idem
A) ipse détache, oppose: Ego ipse. Tu ipse (moi-même, toi-même
-non pas
un autre-). Traduit diverses nuances d'opposition:
i) "quant à lui", "en personne" (personne que l'on oppose
à une autre): Caesar Trebonium legatum
relinquit;
ipse Cenabum proficiscitur;
ii) "de lui-même" (de son plein gré, sans
être
poussé par un autre): Ipse laborat;
iii) "par lui-même" (sans le secours d'un autre): Veritas ipsa ualet;
iv) "en lui-même", "pour lui-même" (en dehors de
toute autre considération: Virtus ipsa colenda
est;
v) "précisément", "juste": Eo
ipso
die. Triginta dies erant ipsi. Nunc ipsum. Tum ipsum.
vi) "pur", "plein": Ratio ipsa id commonet. In ipso foro.
vii) Idiotismes: Si te ipse (ipsum) contineas. Per se ipse (per se ipsum). Mea ipsius culpa.
B) Idem: unit deux caractères
différents:
i) "le même": Cicero Mariusque
eamdem
patriam habuerunt;
ii) "également": Lucretius philosophus
idemque fuit poeta;
iii) "par contre": Marius fuit uir fortis
idemque
illiteratus. GC62-66.
DÉNATALITÉ. Natalium deminutio.
DIL.DÉNATALITÉ. Natalium deminutio. DIL.
DENTS. Brosse à ~ Peniculum (-us -i) dentarium
uolo. LSP252. ¶PÂTE À ~ Dentifricium
etiam uolo. LSP252.
DENTELLE. Explanat etiam artem operis denticulati
faciendi, quae Brugis maxime floruit. 88(1)L62.
Déponents, verbes. Ils ont un gérondif, un
participe présent et un participe futur de forme et de sens
actifs, et un adjectif verbal de forme et de sens passifs. Le participe
passé a regulièrement le sens actif, quelquefois le sens
passif. GL49.
DÉRANGEMEMT, EMBARRAS. Negotium alicui
facessere. LPB73.
DÉSARMEMENT. Armorum deminutio. DIL.
Description, complément: Voir Ablatif II B
viii)
DÉSIRS. Optata mihi contingunt. Ex
sententia.
LPB62.
DÉSORDRE. Vae! Hic omnia perturbata sunt!
Dic ei, ne intret, dum omnia suo loco reposuero! H12.
DESSERT. Num insanus es? Ego pernam post secundam
mensam manducem! LSP238
DÉTECTEUR DE MÉTAL. Quapropter
magister urbis in introitu plurium scholarum secundi ordinis
instrumentum metallum detergens quo ingredientes explorarentur, esse
uoluit. 93(1)L64.
DETECTIVE. Nonne uigiles indagatores fefellisti?
IN8:1,4.
- Sherlock Holmes, detector in historia litterarum fortasse
omnium
celeberrimus, membrum honorarium Regiae societatis chemicorum
Britanniae
cooptatus est. NL021101. DÉTERSIF. detergens
smegma. 95(2)L142.
DETTES. Aere alieno obrutum esse. LPB4.
Deux
I) Les deux ensemble: Eteocles et Polynices ambo
perierunt. Duae res quae ambae in consulatu Murenae profuerunt.
II) Chacun de son côté: Vterque Romulus
et
Africanus triumphauerunt.
III) Mots qui n'ont pas de singulier: Bina castra.
DIAPOSITIVE. Sarcophagum Capitolinum et oculis
nostris et maioribus photogrammatis et translucidis imaginibus, quae
diapositiuae audiunt, ab anno Domini MCMLXXXV totum inspeximus. 92(2)L99.-
DICTATURE. Imperiosus dominatus secundum placita
Leniniana-Staliniana, quo regiones ultra "saepta ferrea", quae
dicebatur,
positae tenebantur… 89(4)L278.
DICTIONNAIRE. Vt de uerborum thesauris nunc
loquar: …uidisti… me nunquam dicere "dictionarium", quod uerbum
mihi omnino barbarismum esse uidetur. "Glossarium" apud Aulum Gellium
legitur (at praecipue uocabulorum ueterum rarorumue), "glossae" apud
Varronem, "thesaurus" apud Plinium maiorem (Plin. N. H. pref. 17) qui
plusue minusue idem dat ualetque ac uerbum nostrum "dictionary". (Praetera nobis sunt uerba a Graeco fonte deducta,
"lexicon" et "onomasticon"). W990923.
Différence
I) De comparaison:
A) À tel point Eo modestior.
B) Autre que: alius... atque ou ac: Alius est atque erat
C) De beaucoup: Multo maximus.
D) Un de plus: Vno plures erant.
E) Une, deux fois plus: Altero, bis tanto longior
F) Plus… de Vno digito longior.
G) Beaucoup… pour… Multae etiam, ut in homine
Romano, litterae. Sen 12.
II) Avec des adjectifs signifiant "semblable" ou 'différent'
(SIMILIS, DISSIMILIS, COMMVNIS, PROPRIVS, PAR, DISPAR, AEQVALIS,
SVPERSTES): gén. ou dat.: Similis patris /
patri. Terra est communis omnium / omnibus.
GL90.
III) Quelle est la différence entre…? Scisne
quid
intersit inter: birotam, sciurum, familiam? GL90; 94; LSP64.
DIFFICILE. Veniet nunc ardua pars. H73.
DINDON. Gallopauo -onis. 92(4)L324.
DIPLOMATIE ¶Relations diplomatiques intra
aliquot menses publicae necessitudinis rationes inter Apostolicam Sedem
et Ciuitatem Israëlianam instituentur. 93(4)L359.
¶Valise diplomatique Vidulus legatorius.
96(4)L343.
DIRE. ¶Qu'est-ce que cela veut dire? Quid
sibi uult? IN12:3,3. ¶~ que non: negare:
Negat nos iter confecturos esse. K19. ¶On dit Ferunt. Sunt qui dicant. K26. ¶On dit que (non Dicitur hostes adesse) Hostes dicuntur adesse.- ¶Informer: Aliquem certiorem facere.- ¶Se faire dire que,
être informé, entendre dire: Certior fieri.
LPC44; 45.
DIRIGEABLE.triginta duo milia militum a publica
tutela urbem protegebant et helicoptera atque etiam aeronauis
Zeppeliniana diu noctuque superuolabant. 89(1)L48.
DIRIGER Se ~ à. Qui…Dominicopolim petierunt
ferias acturi. 89(1)L46.
DISCOTHÈQUE. taberna saltatoria. 94(1)L33.
DISQUE. dies noctesque totas inerti torpore
potiones sumendo, musicos discos audiendo, conterebat. 92(3)L236.- Maiores autem natu, dulcedine quadam memoriae perfusi,
phonodisci carmina Gregoriana continentis exemplaria ad decies centena
milia sibi compararunt.
97(1)L78. ¶~ compact (CD-ROM) [Georgius di
Maria]... litterarum Graecarum totum corpus...retulit nuper collecta
esse in discos compactos. 95(2)L171.- censeo
illud oratorium illustris magistri Antonii Vivaldi, seu Juditha
Triumpans, prope ubique posse parari sub specie orbiculo condenso.
W001104.
DISTANCE. Tangere / attingere terram. Finitimum
esse terram. Continentem esse terrae / cum terra. Gallia Rhodano
continetur. Haec gens pertinent usque ad Rhenum. ¶Gallia Sequanos
ab Heluetiis diuidit. ¶Fines [imperuii] propagare /extendere /
(longius) proferre. ¶(Ex) finibus excedere. In latitudinem / in
longitudinem patere. Late patere.
¶In Sequanis. Imperium orbis terrarum terminis definitur. ¶In
Sequanos
proficisci. Porrigi ad septentriones. ¶Longe / procul abesse ab
urbe.
Prope / propius / proxime abesse. Paribus interuallis distare.
Tantumdem
uiae est. Longo spatio, iteruallo interiecto. Interuallo locorum et
temporum
disiunctum esse. A mille passibus. E longiquo. Loca longinqua.
Longinquae
nationes. ¶Vltimae terrae. Extremae terrae partes. ¶Ars et
late
patet et ad multos pertinet. Ex eo oppido pars ad Heluetios pertinet. LPB10.
¶Voir Lieu III).
DISTRACTION. Animum relaxare / reficere /
recreare. Se reficere / se recreare / refici / recreari (ex aliqua re).
Animum / se remittere. Animo / sibi indulgere. LPB74.
DISTRIBUTRICE AUTOMATIQUE. si nummus automato
venditorio inseres et automatum crustulum profert… W991004.
DIVORCÉ. diuortio degressi
87(2)L123.-ut diducendorum matrimoniorum curator
fierem. 91(4)L309.-Diuortio seiunctus.
DIL.
DIVORCÉ. diuortio degressi. 87(2)L123.- ut
diducendorum
matrimoniorum curator fierem. 91(4)L309.- Diuortio
seiunctus.
DIL.
DOIGTS. Extremis digitis aliquid attingere. Ne
digitum quidem porrigere alicuius rei causa. LPB25.
DOLLAR. amplius uicies centenis milibus
dollariorum est uendita. 89(1)L45.
DOMMAGE! Dolendum! IN23:1,3.- Displicet quod nimis multae sunt reliquiae nec otium est
nobis singulatim eas uidendi. LSP444.
DOMMAGES COLLATÉRAUX. Americani… non negant damna
collateralia
fieri potuisse. NL011026.
Donner. Les verbes traduisant l'idée de "donner" se
construisent
avec l'adjectif verbal: mandare, promittere,
concedere, relinquere:
Dedit mihi libros legendos. GL127.
DONS D'ORGANES. …donationem partium corporis. 89(3)L203.
DONT
I) Complément de nom (gén.): Virtutes,
quarum laudes amamus;
II) complément du verbe (gén. ou acc.): Beneficia,
quorum / quae memini;
III) complément de l'adjectif (abl.): Vita
mediocris, qua sum contentus. GC72. DOPING. medicamentorum stupefactiuorum usus agonisticus
89(1)L4.
DORÉNAVANT (pour les abréviations).
posthac tantum LJ-W. 91(4)L263.
DOSSIER. sellula posterior reclinatorio est
instructa. 95(4)L349.
DOUANIER. portitores, qui canibus sic institutis
utuntur, furem … detegere ualent. 89(1)L45.
DOUCHE.In lauatrinis balneolisque, quibus
deuersoria sunt praedita, unusquisque tubulis mammatis uti potest. W.
DOUTE. In dubium uocare / ponere. In dubium uenire. Quod aliquam
(magnam)
dubitationem habet. Dubitatio mihi affertur / inicitur. Aliquid in
medio
/ in dubio relinquere. Aliquid dubium / incertum relinquere. Vnus mihi
restat
scrupulus. ¶Dubitationem alicui tollere. Sine ullo dubio. Sine
ulla
dubitatione. Scrupulum ex animo alicuius euellere. LPB82.
DROGUE. medicamenta stupefacentia
87(2)L123.- medicamenta stupefactiua 88(1)L66.-
stupefactiuorum naribus hauriendorum assumptio.
94(1)L33.- letali toxicorum usu. 95(1)L27.- Illa pharmaca grauiter nocent. W001010.- Illa
pharmaca
graviter nocent. W001010.
¶DROGUÉS. toxicorum medicamentorum
uitio
infecti 87(2)L124.- sperabas… ut cum aliquo
stupefactiuorum
comsumptore integro… fruereris patrimonio? 92(4)L340.
DROITS DE L'HOMME. Tandem, societate iuribus
hominis defendendis agente, Iacobus Chirac, praeses Rei publicae
Gallicae, pepercit Veronicae. 96(3)L257.
DRÔLE, AMUSANT. Lepidum erat filum
circumdare digito Haegaris, cum ille dormiret! H25.
DUNES. Colles arenosi. 89(3)L182.
DYNASTIE. princeps fuit secundae domus regnatricis
90(2)L124.
2006 06 03